Disa mendime dhe sugjerime të Komitetit Shqiptar të Helsinkit për projektligjin “Për Ndihmën Juridike”

Shërbimi i ndihmës juridike duhet të ofrohet në përputhje me standardet kushtetuese të sanksionuara në nenin 42 (të drejtën për një proces të rregullt ligjor), nenin 18 (të drejtën për të mos u diskriminuar, inter alia, për shkak të gjendjes ekonomike), si dhe nenin 6 pika 1 dhe 3 pika b) dhe c) të KEDNj në lidhje me procesin e drejtë dhe mbrojtjen efektive. Procedurat administrative dhe gjyqësore janë të rëndësishme, pasi ato duhet t’u garantojnë të gjithë shtetasve akses efektiv, gjykim të drejtë, shqyrtim/gjykim brenda një afati të arsyeshëm, paanshmëri dhe pavarësi si dhe garanci të tjera të rregulluara nën suazën e nenit 42 të Kushtetutës dhe nenit 6 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut, që sanksionon të drejtën për një proces të rregullt.

KShH është një nga organizatat, të cilat prej më shumë se një dekade i ka ofruar shërbime ligjore shtetasve në nevojë, duke patur në prioritet të veprimtarisë së tij garantimin e aksesit në drejtësi të individëve. Gjithashtu, në përmbushje të misionit të tij, Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KShH) ka në fokus të vazhdueshëm të veprimtarisë së tij zhvillimet e sistemit tonë të drejtësisë, në veçanti ndryshimet dhe përmirësimin e legjislacionit material dhe procedural. Duke marrë në konsideratë rëndësinë që paraqet ky projektligj, Komiteti Shqiptar i Helsinkit vlerëson dhe mbështet iniciativën ligjvënëse për të adresuar ligjërisht funksionimin e shërbimit të ndihmës juridike si një prej hallkave problematike në garantimin e aksesit në gjykatë dhe administrimin e drejtësisë, si dhe një prej kërkesave parësore që duhet të përmbushen në kuadër të integrimit evropian.

Në ndryshim nga legjislacioni ekzistues, projektligji riformaton shërbimin e ndihmës juridike, në lidhje me institucionet përgjegjëse për administrimin, kriteret, procedurat, përfituesit e këtij shërbimi si dhe garantimin e efiçencës së tij. Në opinionin tonë, ky projektligj paraqet një sërë risish pozitive, konkretisht, ofrimin e shërbimin të ndihmës juridike në mënyrë të decentralizuar, parashikimin e së drejtës së zgjedhjes së avokatit, zgjerimin e rrethit të përfituesve, si edhe saktësimin e garancive për realizimin e një mbrojtje efektive. Krahas këtyre aspekteve, e shohim me vend që të parashtrojmë disa komente lidhur me përmirësimin e disa çështjeve në këtë projektligj të cilat i konsiderojmë se kanë nevojë për rishikim.

Sugjerimet dhe komentet tona, i kemi ndarë në sugjerime të karakterit parimor dhe përmbajtësor dhe sugjerime në lidhje me gjuhën e përdorur dhe teknikën legjislative.

1. Sa i takon çështjeve parimore dhe të përmbajtjes, Komiteti Shqiptar i Helsinkit parashtron këto komente dhe sugjerime:

1.1 Ky projektligj synon reformimin strukturor të ofrimit të shërbimit të ndihmës juridike, i cili në ndryshim nga ai i mëparshëm u ka atribuar rolin kryesor gjykatave në procesin e shqyrtimit të kërkesave për ofrimin e shërbimit të ndihmës juridike. Nga njëra anë, ky rregullim ligjor mund të konsiderohet pozitiv, pasi shtrin ofrimin e shërbimit të ndihmës juridike në mënyrë kapilare në të gjitha hallkat e gjyqësorit dhe në të gjithë territorin.

Megjithatë, krijimi i një sistemi të decentralizuar dhe të manaxhuar nga gjykatat, ku roli i strukturave administrative është më shumë financues dhe koordinues, krijon mundësi për të mos pasur një prioritizim të vendimmarrjes mbi kërkesat për ndihmë juridike. Në kushtet e një buxheti të kufizuar, dhënia e ndihmës juridike nuk do të jepet duke akorduar ndihmë në mënyrë prioritare bazuar në gjendjen e kërkuesit, natyrën e çështjeve dhe peshën që kanë, por vetëm bazuar në vendimmarrjen që do të bëjnë gjykatat lidhur me to, pa krahasuar një rast me një rast tjetër. Një sanksionim i tillë mund të verë në diskutim mbrojtjen e subjekteve vulnerabël dhe sidomos rasteve të personave që janë në nevojë më shumë se disa të tjerë, pikërisht se gjykatat nuk vlerësojnë dot mbi baza krahasimore.

Për realizimin e funksioneve të tyre në lidhje me dhënien e ndihmës juridike, në përmbajtjen e këtij projektligji, gjykatat vishen me një sërë kompetencash për të shqyrtuar, refuzuar kërkesat dhe shqyrtuar ankimet për vendimet në lidhje me ndihmën juridike. Kësisoj, rezulton se ky projektligj përmban një sërë dispozitash procedurale të cilat rregullojnë fushën e veprimit të gjykatave në lidhje me dhënien e ndihmës juridike. Në vlerësimin e përmbajtjes së këtyre dispozitave duhen pasur parasysh standardet kushtetuese për respektimin e parimit të pavarësisë së gjyqësorit, si një nga garancitë thelbësore për realizimin e një drejtësie efektive.

Në këtë kontekst, dispozitat në lidhje me mënyrën e organizimit të gjykatave parashikohen në Ligjin Nr. 98/2016 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, ndërsa dispozitat procedurale për funksionimin e tyre përcaktohen në Kodin e Procedurës Civile si dhe Ligjin 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe shqyrtimin e mosmarrëveshjeve administrative” (i ndryshuar). Këto ligje dhe amendimet e tyre janë miratuar në përputhje me nenin 81 paragrafi 2 shkronja “a” e Kushtetutës, sipas të cilit, ligjet për organizimin dhe funksionimin e institucioneve të parashikuara në Kushtetutë miratohen me 3/5 e të gjithë anëtarëve të Kuvendit. Për pasojë, jemi të mendimit se gjykatave nuk mund t’u përcaktohet funksionimi dhe as t’i atribuohen kompetenca me ligje të cilat miratohen me shumicë të thjeshtë, siç parashikon baza ligjore kushtetuese e projektligjit në fjalë. Kjo bindje mbështetet dhe në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese. Në vendimin Nr. 10 datë 06.03.2014 në lidhje me kërkesën e paraqitur nga Unioni i Gjyqtarëve të Shqipërisë për shfuqizimin e Ligjit Nr. 109/2013, datë 01.04.2013 “Për administratën gjyqësore në Republikën e Shqipërisë”, Gjykata Kushtetuese është shprehur si më poshtë:

“Gjykata, në jurisprudencën e saj, ka theksuar se pavarësisht se në formë, neni 81, pika 2, shkronja “a”, i Kushtetutës, është normë me natyrë procedurale, në thelb ajo mbetet një dispozitë që synon mbrojtjen e institucioneve të parashikuara nga Kushtetuta. Kjo dispozitë kushtetuese është edhe në funksion të mbrojtjes së pavarësisë së gjyqësorit. Kjo pavarësi nuk është thjesht një privilegj i gjyqtarëve, por një prerogativë e vërtetë dhe e domosdoshme, e cila u jep më shumë siguri, qëndrueshmëri dhe efikasitet organeve dhe institucioneve kushtetuese në ushtrimin e detyrave të tyre (shih vendimet nr. 19, datë 03.05.2007; nr. 25, datë 5.12.2008, të Gjykatës Kushtetuese ).
…
Për më tepër, Gjykata vëren se ligji objekt shqyrtimi, përveç se paraqet disiplinë të re rregullatore me natyrë organizative dhe funksionale, njëkohësisht synon të ndërhyjë në ligjin organik të pushtetit gjyqësor, për disa aspekte të veçanta që lidhen me administratën gjyqësore, buxhetin, apo funksione të veçanta siç janë ato të kryetarit apo kancelarit.[…] Gjykata është shprehur edhe më parë se roli dhe funksionimi i administratës gjyqësore nuk mund të ndahet nga funksioni i dhënies së drejtësisë dhe përbën një element të rëndësishëm të pavarësisë organizative të pushtetit gjyqësor (shih vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.19, datë 03.05.2007).”

Në mënyrë të ngjashme me ratio e jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese në këtë Vendim, jemi të mendimit se disa nga dispozitat e këtij ligji të cilat u akordojnë organeve të pushtetit gjyqësor kompetenca për të shqyrtuar kërkesat për ndihmën juridike, sjellin ndërhyrje në modus operandi të gjyqësorit dhe të zbatimit të legjislacionit procedural civil dhe gjyqësor administrativ, dhe kësisoj nuk mund të miratohen me shumicë të thjeshtë, por shumicë të cilësuar prej 3/5.

Bazuar në sa më sipër, sugjerohet që të bëhen ndryshimet përkatëse për të harmonizuar këtë projektligj me Ligjin Nr. 98/2016 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, KPrC si edhe Ligjin 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe shqyrtimin e mosmarrëveshjeve administrative” (i ndryshuar) me qëllim përfshirjen e dispozitave në lidhje me kompetencën e gjykatës për të akorduar ndihmën juridike, si dhe organizimin e strukturave të administratës gjyqësore të cilat do të mbështesin këto procedura. Ky konkluzion mbështetet edhe bazuar në një vështrim të krahasuar të legjislacioneve që parashikojnë ofrimin e shërbimit të ndihmës juridike nga gjykatat, si në Gjermani dhe Poloni. Më konkretisht, në Kodin e Procedurës Civile të këtyre dy vendeve parashikohet në mënyrë eksplicite procedura e dhënies së ndihmës juridike për kërkesat që i drejtohen gjykatës në lidhje me shërbimin e ndihmës juridike. Në këtë mënyrë, sigurohet dhe zbatimi i standardeve kushtetuese të pavarësisë së gjyqësorit, si një garanci për çdo individ që mund t’i drejtohet gjykatës.

1.2 Në këtë projektligj krijohen premisa për cënimin e parimit kushtetues të pavarësisë së gjyqësorit edhe një në tjetër aspekt. Në këtë ligj është parashikuar se Ministri i Drejtësisë është kompetent për të përcaktuar një sërë aspektesh procedurale në lidhje me kriteret e akordimit të ndihmës juridike. Në vendimin e Gjykatës Kushtetuese citohet se :

“Në frymën e dispozitave të Kushtetutës për pavarësinë e gjyqësorit dhe ndarjen e pushteteve, Gjykata ka theksuar se pushteti ekzekutiv, nëpërmjet Ministrit të Drejtësisë, duhet ta konsiderojë si detyrë të tij garantimin e kushteve të përshtatshme të punës për gjykatat dhe gjyqtarët, në funksion të dhënies së drejtësisë. Gjykata vëren se kompetencat dhe aktet nënligjore që Ministri i Drejtësisë duhet të nxjerrë sipas ligjit objekt shqyrtimi, vënë në diskutim standardin e balancimit dhe bashkëpunimit ndërmjet pushtetit gjyqësor dhe administrativ, të përmendur më sipër. Kjo përforcohet edhe nga fakti se teknikisht ligjvënësi, në ushtrim të kompetencave për organizimin e administratës gjyqësore, i ka deleguar Ministrit të Drejtësisë të drejtën për të nxjerrë urdhra, akte të cilat, në kuptim të nenit 119 të Kushtetutës, kanë karakter të brendshëm dhe të detyrueshëm për zbatim vetëm për njësitë administrative të varura nga Ministri i Drejtësisë.”

Nga ky interpretim kushtetues mund të deduktohet se, aktet që mund të nxjerrë Ministri i Drejtësisë në bazë të nenit 100 të Kushtetutës, si urdhrat dhe udhëzimet, nuk janë të zbatueshme ndaj gjykatave për normimin e veprimtarisë së tyre. Gjykatat në bazë të nenit 145/1 i Kushtetutës i nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve, dhe për pasojë nuk mund të jetë subjekt organizimi i të cilit rregullohet nga akte nënligjore të nxjerra nga ministri. Në këtë mënyrë, çështje që kanë të bëjnë me saktësimin e kritereve dhe dokumentacionit në lidhje me akordimin e ndihmës juridike, siç sanksionohet në nenin 12 paragrafi 3 dhe 5 i projektligjit, nuk mund të jenë të detyrueshme për gjykatat dhe të zbatohen ndaj tyre.

1.3 Në lidhje me funksionimin e strukturave të administratës publike që janë të ngarkuara me kompetenca në aspekte të lidhura me ndihmën juridike, konkretisht Ministri dhe Drejtoria e Ndihmës Juridike si strukturë varësie, ato duhet të funksionojnë në harmoni me kërkesat e Ligjit Nr. 90/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e administratës shtetërore”. Sipas nenit 13 të këtij Ligji, Drejtoria është grupimi i disa sektorëve me detyra të ndërlidhura. Drejtoria është niveli i dytë më i ulët në strukturën organizative të ministrisë. Në këtë kontekst, organi që është i pajisur me personalitet juridik në bazë të Ligjit është Ministri dhe jo drejtoritë si organe varësie. Drejtorive nuk mund t’u jepen me ligj kompetenca për propozimin e akteve nënligjore, ashtu siç parashikojnë kriteret e nenit 118 të Kushtetutës. Këto struktura nuk mund të kenë as kompetenca vendimmarrëse në raport me subjekte të tretë, për shkak se nuk janë të pajisur me personalitet juridik, dhe as të luajnë rol koordinues. Për pasojë sugjerojmë që kompetencat kryesore koordinuese dhe manaxhuese t’i kalojnë Ministrit të Drejtësisë dhe me akte nënligjore ose rregullore të brendshme të vendosen konkretisht detyrat e Drejtorisë së Ndihmës Juridike.

1.4 Në nenin 19 pika 1 të projektligjit sanksionohet se vetëm avokatët e regjistruar pranë dhomave të avokatisë së rretheve mund të ofrojnë shërbimet e ndihmës juridike. Në ligj nuk parashikohet shprehimisht mundësia e bashkëpunimit të strukturave të administrimit të ndihmës juridike me organizata jofitimprurëse të specializuara në fushën e dhënies së ndihmës juridike pa pagesë, dhe as mundësia e ofrimit të shërbimit të ndihmës juridike nga këto, sidomos në rastet e ndihmës juridike parësore. Sugjerojmë që projektligji të parashikojë mundësinë e përfshirjes në listën e subjekteve që mund të ofrojnë ndihmë juridike të organizatave jofitimprurëse që të mund të ofrojnë shërbimin parësor dhe dytësor të ndihmës juridike përmes avokatëve të tyre.

1.5 Në këtë projektligj përcaktimi i listës së avokatëve, është përgjegjësi e përbashkët e Drejtorisë së Ndihmës Juridike dhe e Dhomës Kombëtare të Avokatisë. Sugjerojmë se krahas riformulimit të dispozitës, ku termi “Drejtoria e Ndihmës Juridike” duhet zëvendësuar me “Ministri”, duhet të qartësohet se çfarë ndodh në rastet kur Drejtoria/Ministri dhe Dhoma Kombëtare e Avokatisë nuk bien dakord për një listë të përbashkët. Sugjerojmë që kjo situatë të mund të zhbllokohet duke vendosur një rregull të tillë: Ministri i Drejtësisë përcakton një listë me organizatat jofitimprurëse të specializuara në fushën e ndihmës juridike që mund të ofrojnë këtë shërbim, ndërsa Dhoma Kombëtare e Avokatisë përgatit listën e avokatëve mbi bazën e kritereve të mirëpërcaktuara.

1.6 Projektligji sanksionon llojet e shërbimeve të ndihmës juridike, duke parashikuar shprehimisht se ajo zbatohet në lidhje me rastet e çështjeve gjyqësore civile dhe administrative , duke përjashtuar ato penale. Standardet ndërkombëtare në lidhje me të drejtën e mbrojtjes kërkojnë që në parim ndihma juridike të akordohet për një avokat të zgjedhur nga pala, jo vetëm në rastet e mbrojtjes së detyruar, por edhe në rastet kur personi i pandehur nuk ka mjete të mjaftueshme juridike për të përballuar shpenzimet e mbrojtjes. Zbatimi i standardeve të mbrojtjes kërkon që të merret në konsideratë mundësia e zgjedhjes së avokatit dhe në çështjet penale, siç sanksionohet edhe nga jurisprudenca e GjEDNj-së. Sugjerojmë që të parashikohet parimisht mundësia e dhënies së ndihmës juridike pa pagesë me një avokat të zgjedhur nga personi i pandehur, në rastet kur gjykata e konsideron proporcionale për qëllime të garantimit të mbrojtjes efektive në një gjykim. Jurisprudenca e GjEDNj ka sanksionuar në mënyrë të përsëritur se nuk mjafton caktimi i një mbrojtësi për mbrojtja e akorduar duhet të jetë efektive. Në këtë mënyrë, lind nevoja që në këtë ligj ose në ndryshimet e Kodit të Procedurës Penale të parashikohet mundësia dhe procedura e akordimit të ndihmës juridike falas për një avokat të zgjedhur nga pala.

1.7 Në nenin 12 pika 1 ku parashikohen kriteret kumulative të përtitimit të ndihmës juridike gjykojmë se kriteri i parashikuar në gërmën “c” Të ardhurat totale të familjes nuk kalojnë më shumë se 500 000 lekë në vit është problematik. Në relacion nuk ka asnjë sqarim që të dëshmojë nëse hartuesit kanë bërë një studim paraprak për vendosjen e kësaj shifre. Ky nënparagraf vendos në një pozitë të disfavorshme subjekte që janë pjesë të grupe vulnerabël ose gra dhe vajza të cilat nuk e plotësojnë këtë kriter për shkak të analizës së pasurisë familjare dhe jo personale të kërkuesit. Ky kriter nuk merr parasysh numrin e anëtarëve të një familje. Për më tepër, ngurtësimi në ligj i një tavani të tillë, në kushtet kur ekonomia e një vendi pëson ndryshime nga viti në vit, mund të rezultojë i dëmshëm pasi mund të mos jemi më në rrethanat dhe kriteret e parashikuara në ligj, të cilat mund të mos i përgjigjen realitetit. Kjo do të impononte ndryshime të vazhdueshme në këtë ligj, çka mund të mos jetë e mundur të realizohet.

1.8 Gjithashtu, përcaktimet e nenit 12 bien në kundërshtim dhe me Rezolutën e Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës (78) 8 “Për ndihmën juridike dhe këshillimin”, sipas të cilit në përcaktimin e akordimit të ndihmës juridike, shteti duhet të marrë parasysh jo vetëm të ardhurat e kërkuesit por edhe detyrimet e tij. Në këtë dispozitë nuk rezulton që të parashikohet një mundësi për të reduktuar shpenzimet dhe detyrimet e kërkuesit nga shuma e përgjithshme e të ardhurave. Këto shpenzime mund të përfshijnë detyrimet tatimore, sigurimet shoqërore, detyrimi për ushqim, detyrime bankare, detyrime ndaj të tretëve për shkak të ligjit, dhe të tjera të ngjashme me to. Sugjerojmë se duhet të parashikohet shprehimisht në dispozitë që nga të ardhurat e subjektit deduktohen detyrimet që ai ka për të përmbushur.

1.9 Përcaktimet e nenit 12 të projektligjit bien në kundërshtim me parimet e Rezolutës së Komitetit të Ministrave, sipas të cilës përftimi i ndihmës juridike duhet të jetë subjekt i ndryshimeve në raport me ndryshimin e nivelit të kostos së jetesës. Bazuar në sa më sipër, sugjerojmë që kriteri i parashikuar në pikën c) të suprimohet, ose të përcaktohet nëpërmjet një akti nënligjor me qëllim që të jetë subjekt ndryshimesh në përputhje me ndryshimet në koston e jetesës.

1.10 Në ligj nuk specifikohet nëse gjykata që vendos për akordimin e ndihmës juridike është e njëjta me atë që vendos për themelin e çështjes më pas. Ky ometim mund të sjellë cënimin e parimit të sigurisë juridike, në lidhje me qartësinë e normës. Në lidhje me këtë parim, Gjykata Kushtetuese ka theksuar si më poshtë:

“Një nga elementët më esencialë të parimit të shtetit të së drejtës është edhe ai i sigurisë juridike, i cili, ndër të tjera ka si kërkesë të domosdoshme faktin që ligji në tërësi, pjesë apo dispozita të veçanta të tij, në përmbajtjen e tyre duhet të jenë të qartë, të përcaktuar dhe të kuptueshëm..”

1.11 Në përputhje me këto standarde të përpunuara nga Gjykata Kushtetuese, jemi të mendimit se duhet qartësuar, nëse vendimi për akordimin e ndihmës juridike parësore edhe asaj dytësore kryhet nga i njëjti trup gjykues me atë që do të vendosë lidhur me themelin e çështjes.

1.12 Në nenin 14 paragrafi 2 pika a ) dhe b) ku parashikohen disa nga rastet e refuzimit të ndihmës juridike dytësore jemi të mendimit se formulimi është problematik dhe duhet rishikuar. Parashikimi i një formulimi i tillë, sipas të cilit gjykata duhet të vlerësojë nëse kërkesa e personit është “dukshëm e pabazuar në ligj dhe në prova, ose përfaqësimi i çështjes nuk paraqet mundësi për t’u fituar” krijon premisa që gjykata të përfshihet në vlerësime dhe analizë mbi themelin, gjë e cila mund të passjellë paragjykimin e përfundimit të çështjes. Në këtë rast krijohen premisa që të cënohen standardet kushtetuese të sanksionuara në nenin 42 të Kushtetutës lidhur me zbatimin e parimit të paanësisë në një proces gjyqësor.

1.13 Në nenin 15 paragrafi 2 specifikohet që kryetari i gjykatës cakton personin përgjegjës nga administrata që të informojë dhe të asistojë qytetarët në plotësimin e kërkesës për t’iu drejtuar gjykatës për përfitimin e shërbimit të ndihmës juridike. Ndërkohë në Ligjin Nr. 98/2016 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë” neni 37 paragrafi dh) i të cilit sanksionon në mënyrë të shprehur se kryetari i gjykatës, ndër të tjera,

dh) kujdeset për organizimin dhe funksionimin e administrimit gjyqësor në gjykatë në lidhje me veprimtaritë jogjyqësore nëpërmjet kancelarit, përveç rasteve kur parashikohet ndryshe në këtë ligj;

Për pasojë, duhet që kjo dispozitë të harmonizohet në përputhje me parashikimin në Ligjin e sipërcituar, pasi kryetari mund t’i ushtrojë këto lloj funksionesh administrative përmes kancelarit.

1.14 Në nenin 15 paragrafi 5 sanksionohet shprehimisht se “Kërkesa për shërbim për ndihmën juridike i nënshtrohet procedurave të gjykimit sipas parashikimit të procedurës civile dhe administrative”. Nga leximi literal i këtij parashikimi rezulton se kërkesa për shërbimin e ndihmës juridike do të përfshihet në kalendarin e gjykatave njësoj si për çështjet e tjera civile ose gjyqësore administrative. Duke mos parashikuar një procedurë më të thjeshtëzuar dhe më të shpejtë në lidhje me akordimin e shërbimit të ndihmës juridike, krijohen premisat që kjo ndihmë të mos ofrohet në mënyrën më të shpejtë dhe më efektive. Në Vendimin e GjEDNj Artico kundër Italisë sanksionohet shprehimisht se kërkesat e nenit 6 (3) nuk plotësohen nga caktimi formal i një avokati, por kërkohet që mbrojtja ligjore të jetë efektive. Veçanërisht, tejzgjatja e ofrimit të shërbimit të ndihmës juridike si pasojë e ngarkesës së gjykatave, mund të passjellë që individi më pas të humbasë afatet për të paraqitur kërkesë-padi, ankim ose rekurs.

1.15 Në nenin 15 paragrafi 9, parashikohet procedura e ankimit në një gjykatë më të lartë të vendimit për refuzimin e dhënies së ndihmës juridike. Edhe kjo procedurë është parashikuar të bëhet në përputhje me legjislacionin në fuqi. Një parashikim i tillë sërish krijon premisa për të zgjatur ofrimin e ndihmës juridike, dhe për të ngarkuar veprimtarinë e gjykatave duke ndikuar në funksionimin efektiv të tyre. Gjithashtu, me qëllim garantimin e një aksesi të plotë në gjykatë, ankimi duhet të përcaktohet jo vetëm në rastet e refuzimit të akordimit të ndihmës juridike, por edhe në rastet kur shuma e akorduar nuk është e mjaftueshme për të përmbushur shpenzimet gjyqësore të provuara nga kërkuesi.

1.16 Në nenin 15 paragrafi 11 parashikohet se “Një kopje e vendimit të formës së prerë i dërgohet Dhomës Kombëtare të Avokatisë dhe Drejtorisë së Ndihmës juridike.” Me qëllim garantimin e një aksesi sa më efektiv në gjykatë për subjektin kërkues, duhet të përcaktohet në mënyrë eksplicite afati i dërgimit të vendimit autoriteteve të mësipërme.

1.17 Në nenin 17 përcaktohet forma e vendimit të Gjykatës. Në nenet 125-127 të KPrC parashikohet se gjykatat nxjerrin vendime të ndërmjetme, përfundimtare dhe jopërfundimtare. Duhet të përcaktohet kategoria e vendimeve ku do të përfshihen këto lidhur me dhënien e ndihmës juridike.

1.18 Në lidhje me avokatët që mund të japin ndihmë juridike, siç parashikohet në nenin 19, nuk parashikohen as në parim kriteret thelbësore mbi bazën e të cilave duhet të përzgjidhen këto avokatë. Një nga problematikat kryesore të konstatuara lidhur me lidhur me ofrimin e ndihmës juridike rezulton të ketë mungesa serioze e profesionalizmit dhe cilësisë në ofrimin e kësaj ndihme si dhe prezenca e konfliktit të interesit në përzgjedhjen e avokatëve që do të ofrojnë ndihmën juridike. Për këto arsye, sugjerojmë që në këtë dispozitë të përcaktohet expressis verbis mundësia e një avokati për t’u vetë kandiduar. Gjithashtu, duhet të përcaktohen disa kritere lidhur me vjetërsinë në punë (së paku 3 vjet) dhe respektimin e etikës në ushtrimin e profesionit, ndërsa në lidhje me OJF të vendoset kriteri i përvojës në veprimtarinë e ndihmës juridike. Duke qenë se ky ligj ka si qëllim të reformojë sistemin e ndihmës juridike dhe ta bëjë atë efektiv, do të ishte me interes që edhe për ndihmën juridike falas, të ketë avokatë të specializuar sipas fushave në të cilën kërkohet kjo ndihmë, përkatësisht civile, administrative, penale.

1.19 Në nenin 19 paragrafi 2 me qëllim mbrojtjen e personave të mitur, duhet të sanksionohet se në përcaktimin e listës së avokatëve duhet te mbahet parasysh që të përcaktohet në listë një grup avokatësh të cilët janë të specializuar në çështjet e të miturve, me qëllim garantimin e një mbrojtje sa më të mirë të këtyre të fundit dhe garantimin e respektimit të interesit më të lartë të fëmijës.

1.20 Në nenin 20 parashikohet mundësia e përjashtimit të personit nga tarifat gjyqësore në masë të plotë ose të pjesshme, por i njëjti standard nuk parashikohet dhe për ndihmën juridike parësore, ose ndihmën juridike dytësore. Me qëllim garantimin e një aksesi sa më të gjerë dhe efektiv, ky ligj duhet të parashikonte në mënyrë eksplicite dhe mundësinë e akordimit të ndihmës juridike në mënyrë pjesore. Një parashikim i tillë do të ishte në përputhje edhe me Rezolutën e Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës (78) 8 Për ndihmën juridike dhe këshillimin, që parashikon expressis verbis dhënien e ndihmës juridike tërësore ose të pjesshme.

1.21 Në këtë përputhje me kërkesat e nenit 28 të Ligjit Nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese” (të ndryshuar) parashikohet se “Shpenzimet e procesit gjyqësor para Gjykatës Kushtetuese i nënshtrohen rregullave të parashikuara në ligjin për tarifat gjyqësore.” Si pasojë e këtyre ndryshimeve, tashmë dhe kërkesat për në Gjykatën Kushtetuese u nënshtrohen tarifave. Veçanërisht në lidhje me aksesin e këtyre personave dhe grupeve vulnerabël duhet të specifikohet shprehimisht në ligj akordimi i ndihmës juridike edhe në rastet e kërkesave për në Gjykatën Kushtetuese.

1.22 Në nenin 25 paragrafi 2 sanksionohet se “Forma dhe standardet e kontrollit miratohen me vendim të përbashkët të Ministrit të Drejtësisë dhe Dhomës Kombëtare të Avokatisë.” Së pari ministri i drejtësisë nuk autorizohet në bazë të Kushtetutës të nxjerrë vendime. Sugjerojmë që kjo dispozitë të riformulohet duket parashikuar që Forma dhe standardet e kontrollit përcaktohet nga Ministri i Drejtësisë në udhëzim pas konsultimit me Dhomën Kombëtare të Avokatisë.”

1.23 Në nenin 27 të Ligjit ku sanksionohet shprehimisht nxjerrja e akteve nënligjore, duhet të specifikohet në mënyrë të qartë, në përputhje me kërkesat e nenit 118 paragrafi 1 dhe 2 të Kushtetutës sipas të cilit:

“Aktet nënligjore nxirren në bazë dhe për zbatim të ligjeve nga organet e parashikuara në Kushtetutë. 2. Ligji duhet të autorizojë nxjerrjen e akteve nënligjore, të përcaktojë organin kompetent, çështjet që duhen rregulluar, si dhe parimet në bazë të të cilave nxirren këto akte.”

Konkretisht në këtë dispozitë duhet të përcaktohet në mënyrë të qartë se nxjerrja e akteve nënligjore duhet të bëhet nga organe të parashikuara në Kushtetutë, në rastin konkret, nga Këshilli i Ministrave ose Ministri i Drejtësisë sipas rastit. Gjithashtu, kjo dispozitë duhet të specifikojnë në mënyrë eksplicite se për cilat dispozita konkrete Këshilli i Ministrave/Ministri i Drejtësisë ngarkohet të nxjerrë akte nënligjore.

1.24 Në nenin 28 ku parashikohen dispozitat kalimtare, duhet të përcaktohet se procedurat e nisura sipas Ligjit dhe që nuk kanë përfunduar ende, do të vijojnë të kryhen nga Drejtoria e Ndihmës Ligjore Falas pa pasur asnjë detyrim shtesë në ngarkim të subjekteve përkatëse që kanë aplikuar për këto procedura. Kjo do të mundësonte respektimin e parimit të sigurisë juridike dhe nuk do t’i vendoste personat që kanë aplikuar për ndihmë juridike në një situatë të disfavorshme, për të nisur çdo gjë nga e para. Në të njëjtën kohë, Drejtorisë së ndihmës ligjore falas (aktualisht Komisionti) duhet t’i lihet një afat ligjor detyrues për të marrë në shqyrtim dhe për të dhënë përgjigje ndaj kërkesave që janë në process.

2. Sa i takon çështjeve të terminologjisë së përdorur dhe teknikës legjislative, KShH dëshiron të adresojë disa sugjerime, për aq kohë sa ka pasur në dispozicion:

2.1 Sugjerohet që objekti i ligjit të riformulohet në këtë formë: “Objekti i këtij ligji është përcaktimi i parimeve, subjekteve, llojeve, kritereve, dhe procedurave për dhënien e ndihmës juridike pa pagesë, me qëllim garantimin e respektimit të të drejtave themelore të individëve dhe interesave të ligjshëm të tyre.”

2.2 Në nenin 2 duhet të qartësohet në kufizim se çfarë kuptohet me termin “gjykatë”. Shpesh herë në tekst është përdorur edhe termi “gjykatë e juridiksionit të zakonshëm”. Duhet të specifikohet nëse brenda termit “gjykatë” përfshihen gjykatat e shkallës së parë, Gjykata Administrative e Shkallës së Parë, Gjykata Administrative e Apelit, dhe Gjykata e Lartë.

2.3 Në nenin 5 paragrafi 4 duhet të zëvendësohet shprehja “sipas rregullimeve të kodeve të procedurave civile dhe administrative” me “sipas rregullimeve të Kodit të Procedurës Civile dhe legjislacionit për funksionimin e gjykatave administrative’.

2.4 Në nenin 10 pika 4 a) dhe b) për qëllime të garantimit të saktësisë dhe qartësisë së normës duhet të përcaktohen kategoritë e njohura të tarifave gjyqësore, duke përfshirë krahas kërkesës padisë, tarifës së ekspertit, taksën mbi aktet edhe atë për ankimin, kundërankimin, rekursin dhe kundërrekursin, madje edhe përkthimet përkatëse. Në këtë mënyrë garantohet ligjërisht që të gjitha veprimet procedurale para gjyqësorit të mund të përfshihen në shërbimin e ndihmës juridike.

2.5 Në nenin 12 paragrafi 3 togfjalëshi “Ministri i Drejtësisë në bashkëpunim me Dhomën Kombëtare të Avokatisë nxjerr udhëzim’ sugjerohet të zëvendësohet me ‘Ministri i Drejtësisë pas konsultimit me Dhomën Kombëtare të Avokatisë nxjerr udhëzim”.

2.6 Në nenin 13 paragrafi 1 sugjerojmë që në fund të fjalisë të shtohet togfjalëshi “në përputhje me legjislacionin për ndihmën dhe shërbimet shoqërore.”

2.7 Në nenin 15 paragrafi 7 duhet të qartësohet se çfarë konsiderohet “deklarim ligjor” pasi nuk është e qartë çfarë ka kuptuar hartuesi me këtë togfjalësh.

2.8 Në nenin 18 paragrafi i 5 duhet të suprimohet shprehja “me propozim të Drejtorisë së Ndihmës Juridike”, pasi në bazë të nenit 100 të Kushtetutës autoriteti që mund të nxjerr udhëzimin është Ministri, dhe Drejtoria e Ndihmës Juridike është një strukturë në varësi.

2.9 Në nenin 19 paragrafi 1 gjykojmë se duhet të hiqet pjesa “juristit”, pasi është e qartë se legjislacioni i referohet profesionit të avokatit.

2.10 Në tekstin e projektligjit citohet në mënyrë të përsëritur (nenet 4, 6, 12, 18, 27) se kompetente për nxjerrjen e akteve është Ministria e Drejtësisë. Ky koncept duhet korrektuar në përputhje me kërkesat kushtetuese. Organi administrativ, i cili ndër të tjera mund të ngarkohet me kompetenca për nxjerrjen e akteve nënligjore është “Ministri”.