Bazuar dhe nxitur nga shkrimi i publikuar në median investigative BIRN (Reporter.al) “Rafineri, jo parfumeri”, në lidhje me ngritjen e zërit të banorëve rreth ish-Metalurgjikut kundër ndotjes, më datë 20 Shkurt 2018 Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KShH), verifikoi në terren shkallën e ndotjes së ajrit, si pasojë e erës së rëndë të naftës dhe ndotjes së ujërave në kanalet vaditëse, si pasojë e shfaqjes së mbetjeve hidrokarbure. Grupi vëzhgues i KShH-së, i përbërë nga 2 juristë, ndoqi një metodologji gjithpërfshirëse dhe profesionale për verifikimin e çështjes së ngritur, duke u takuar dhe bashkëbiseduar me përfaqësues të institucioneve kompetente vendore dhe qëndrore në nivel lokal, si: Drejtoria Rajonale e Mjedisit (Elbasan); Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave, Dega Rajonale e Qarkut Elbasan; Inspektoriati Shtetëror Shëndetësor (Dega Rajonale Elbasan); si dhe Drejtoria Rajonale e Shëndetit Elbasan; Qendra Shëndetësore Vidhas, Balldren, të cilat respektuan të drejtën e informimit duke ofruar akses të mjaftueshëm në dokumentacionin shkresor që institucionet dispononin.

Vëzhguesit e KShH-së, duke e konsideruar me rëndësi të veçantë për një verifikim objektiv të pretendimeve, kqyrën situatën faktike në terren dhe bashkëbiseduan me banorë të zonës, disa prej të cilëve reflektonin pasoja shëndetësore nga ndotja mjedisore, që vijonte prej disa vitesh sipas referimeve të tyre.

Nga të dhënat e përftuara nga verifikimi i realizuar, ndër të tjera, KShH arriti paraprakisht në disa konkluzione:

• Informacionet e dhëna nga Mjekja e Përgjithshme e Qendrës Shëndetësore Vidhas, Balldren konfirmuan shqetësimet e adresuara nga banorët e kontaktuar të zonës, se sëmundjet alergjike të astmës, sëmundjet dermatologjike dhe përhapja e sëmundjeve kancerogjene e tumorale, stimulohen nga ndotja që sjellin rafineritë e përpunimit të naftës dhe bitumit, veçanërisht kur ndodhen shumë pranë zonës së banuar.
• Mosveprimi nga organet kompetente, të cilat ligjet dhe aktet nënligjore përkatëse i ngarkojnë me përgjegjësi dhe funksione për të monitoruar, inspektuar dhe marrë masa të përkohshme apo të përhershme me qëllim ndërprerjen e veprimtarisë ndotëse të operatorëve aktivë në atë zonë, respektimit të parimit mjedisor “Ndotësi paguan” dhe vënien para përgjegjësisë penale apo civile të autorëve, është i pajustifikuar dhe jo në proporcion me nevojat e situatës mjedisore të krijuar.
• Mos-ushtrimi i kompetencave ligjore, veçanërisht nga Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave. për të inspektuar mbi respektimin e përmbushjes së kritereve dhe kushteve të lejes mjedisore nga operatorët privatë që menaxhojnë rafineritë e përpunimit të hidrokarbureve në zonë, nuk mund të bazohen në udhëzime të eprorëve që lidhen me ristrukturimin e organeve të varësisë, në kushtet kur bien ndesh me legjislacionin në fuqi dhe mund të cënojnë ushtrimin e kompetencave dhe mirëfunksionimin e veprimtarisë së institucioneve, me rëndësi në mbrojtjen e mjedisit dhe të shëndetit të shtetasve.

KShH e vlerëson me rëndësi veprimin e shpejtë dhe efikas të organeve shtetërore me qëllim mbrojtjen e mjedisit nga ndotja e vazhdueshme dhe rrjedhimisht të shëndetit dhe jetës familjare e private të qetë të banorëve në zonën e Njësisë Administrative Papër, Elbasan. Në përmbushje të misionit të tij, KShH do të vijojë me ndjekjen e rrugëve ligjore të adresimit për zgjidhje të situatës, në rrugë administrative dhe/ose gjyqësore, me qëllim rivendosjen në vend të të drejtave të banorëve të fshatrave Vidhas dhe Balldren, Njësia Administrative Papër (Elbasan) dhe ndërprerjen e praktikave të mëtejshme të ndotjes mjedisore, nga veprimtaria e përpunimit të hidrokarbureve nga operatorët privatë dhe paaftësisë së organeve shtetërore për të reaguar ndaj situatës.

Ky rast do të ndiqet në kuadër të Projektit “Përmirësimi i situatës të të drejtave të njeriut në Shqipëri, nëpërmjet forcimit të Shtetit të së Drejtës” (Klinika Ligjore XII), mbështetur financiarisht nga Civil Rights Defenders.