Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KShH) së bashku me 31 organizata vendase, rajonale dhe Evropiane, më dt. 17.12.2023 paraqiti pranë Gjykatës Kushtetuese (GJK), një amicus curiae, (opinion miqësor) në interes të gjykimit kushtetues mbi Protokollin ndërmjet Qeverisë së Republikës Italiane dhe Këshillit të Ministrave të RSH “Për forcimin e bashkëpunimit në fushën e migracionit”.
KShH u njoh me shkresën që mban datën 24.01.2024 të Gjykatës Kushtetuese, sipas së cilës evidentohet se Gjykata kërkon kryesisht (ex officio) opinione të kësaj natyre nga Gjykata e Strasburgut (GJEDNJ) mbi çështje që prekin të drejtat dhe liritë e parashikuar në KEDNJ, nga Komisioni i Venecias ose nga organizma të tjerë. Gjithashtu, një tjetër formë për marrjen e opinionit miqësor është nëpërmjet kërkesës së palëve në gjykim. Bazuar në nenin 44/b të ligjit nr. 85577/2000 (i ndryshuar) dhe nenin 35 të Rregullores për procedurat gjyqësore të GJK, opinioni miqësor i depozituar nga organizatat jofitimprurëse është kthyer pa veprim nga kjo Gjykatë.
Në vlerësim të misionit të rëndësishëm Kushtetues që ka Gjykata jonë Kushtetuese, KShH është i mendimit se qëndrimi i mbajtur ndaj opinionit miqësor të depozituar nga 31 OJF-të është i një natyre shtrënguese e kufizuese ndaj organizatave të shoqërisë civile si dhe përbën regres në raport me standartin e elaboruar në jurisprudencën e mëparshme të kësaj gjykate.
Qëndrimi i mbajtur, në këtë rast, nga GJK nuk i shërben zhvillimit të qëndrueshëm e progresiv të praktikës së saj vendimmarrëse, në raport me organizma të pavarur dhe të paanshëm jo qeveritarë, siç janë OJF-të. Më herët, praktika pozitive e GJK, ka reflektuar vullnet të mirë për marrjen në konsideratë të fakteve dhe të dhënave të përcjella nga subjekte, sikurse janë OJF-të, të cilat nuk kanë mbajtur statusin e palës ndërgjyqëse, por janë konsideruar të rëndësishme dhe të mjaftueshme për të iniciuar deri kryesisht (ex officio) procesin e vlerësimit të pretendimeve për antikushtetutshmërinë e akteve.
Kjo praktikë është ndjekur edhe në vitet e para të demokracisë, kur Organizatave të Shoqërisë Civile nuk j’u njihej në legjislacion e drejta për të vendosur në lëvizje Gjykatën Kushtetuese, dhe rrjedhimisht legjislacioni i kohës, në ndryshim nga legjislacioni i sotshëm ishte efektivisht kufizues ndaj tyre. Më konkretisht, në Shkurt të vitit 1997, KShH i kërkoi GJK që të shpallë si të papajtueshëm me Kushtetutën, disa prej dispozitave të Kodit Penal dhe Kodit të Procedurës Penale, të cilat parashikonin dënime fikse. Në atë kohë, KShH, si një organizatë jofitimprurëse nuk ishte legjitimuar si subjekt për vënien në lëvizje të Gjykatës, por GJK argumentoi se “duke çmuar rëndësinë e çështjeve të ngritura nga KSHH dhe duke parashikuar pasojat që mund të vijnë nga zbatimi i një pjese të normave penale të ndryshuara, gjykata çmon, t’i marrë ato në shqyrtim me nismën e saj.”
